در برخی روایات آمده است که امام رضا(ع) هنگام صبح پس از نماز سلام، در جایگاه نماز می‌نشست و به تسبیح و حمد و تکبیر و تهلیل خدا مشغول می‌شد و به پیامبر و آل او صلوات می‌فرستاد تا این که خورشید طلوع می‌کرد. رجاء بن ابی ضحاک نیز در این زمینه می‌گوید: امام رضا(ع) دعاهایش را با صلوات فرستادن بر محمد و خاندان او شروع می‌کرد و در نماز و غیر آن زیاد صلوات می‌فرستاد.

۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را محضر استاد و پژوهشگر حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد مسلمی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

یکی از توصیه‌های همیشگی اهل بیت(ع) به ویژه امام رضا(ع) فرستادن صلوات بر پیامبر و خاندان اوست. نقش این عمل در رساندن انسان به سعادت ابدی چیست؟

بر اساس آیات و روایات، ارزش هر انسانی به اندازه تقوای اوست و مرتبه نخستین تقوا، انجام واجبات و ترک گناهان است. در احادیث معصومین(ع)، راهکارهایی نیز برای ترک گناه و حذف آثار آن از زندگی ذکر شده است. در روایتی زیبا و راهگشا که در جلد یک عیون الاخبار الرضا آمده، حضرت رضا(ع) می‌فرماید:«مَن لَم یقدِر عَلَی ما یُکَفّر بِهِ ذُنُوبه فلیُکثر مِنَ الصّلواتِ عَلَی محَمّدٍ وآلِهِ فَانّها تَهدِم الذّنوبَ هَدماً.» یعنی هر کسی توان ندارد تا گناهان خویش را جبران نماید؛ پس بسیار بر محمد و خاندانش صلوات فرستد چرا که موجب نابودی گناهان می‌شود. در قرآن کریم، خداوند و ملائکه نیز از صلوات فرستانندگان بر پیامبر و اهل بیت طاهرین آن حضرت(ع) معرفی شده‌اند و به مؤمنان دستور داده‌اند که آنها هم در زمره صلوات فرستانندگان بر آن حضرت در آیند، آنجا که فرموده است: «اِن اللّه و مَلائکَتَهُ یصَلّونَ علی النّبیّ یا ایّها الّذین آمَنُوا صلوا عَلَیه وسَلّموا تَسلیماً»؛ همانا خداوند و فرشتگان بر پیامبر درود می‌فرستند. ای ایمان‌آورندگان! شما نیز بر او درود و سلام بفرستید.

آیا صلوات ‌فرستادن در راستای توبه است؟

باید توجه داشت که در زبان عربی واژه «ذنب» فقط به گناهی که شخص مرتکب آن شده اطلاق نمی‌شود، چرا که معادل گناه، کلمه «اِثم» است. در لغت عرب، هر چه به انسان بچسبد را «ذنب» می‌گویند مانند غیبت، تهمت و شایعات دیگران و گناه را نیز از آن جهت که همراه انسان می‌شود «ذنب» می‌گویند.

حال این گناهان باید در همین دنیا پاک شوند؛ اما راهش چیست؟ یکی استغفار و توبه است و دیگری «صلوات» که محو کننده گناهان است. چرا که «صلوات» بر پیامبر و آل او به نوعی اتصال و ارتباط با ایشان و همچنین خدای ایشان است و بدیهی است که اتصال به یک «طاهرِ مطهر»، آدمی را طاهر و پاک می‌سازد؛ مثل آلوده‌ای که وارد آب دریا شود و این «صلوات»، سبب چنین اتصالی می‌گردد.

در زیارت جامعه‌ کبیره هم می‌خوانیم: «وَجَعَلَ صَلَواتِنا عَلَیکُم وما خَصَّنا لانفُسنا وتَزکیَةً لَنَا وکَفّارةً لِذنوُبناَ» خداوند صلوات بر شما و آنچه که ما را به ولایت شما اهل بیت مخصوص گردانید را موجب نیکویی خلقت ما و طهارت و پاکی جان‌های ما و کفاره‌ گناهان ما قرار داد.

گر معصیتی نموده، کردی گنهی/گر نیست تو را مال که کفّاره دهی/بسیار درود بر محمد بفرست/ تا عاقبت از عقوبتِ بد برهی

اینکه در روایات داریم صلوات ناقص یا بترا نفرستید، منظور چیست؟

در روایات متعددی از رسول خدا(ص) آمده که فرمودند: بر من صلوات ناقص نفرستید. اصحاب پرسیدند: ای رسول خدا! صلوات ناقص چیست؟ فرمود: نگویید: اللهم صل علی محمد، بلکه بگویید: «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد».

در همین رابطه امام رضا(ع) یکبار در جلسه‌ای که در حضور مأمون برگزار شده بود خطاب به حاضران فرمودند: برخی از اصحاب به محضر رسول خدا(ص) عرضه داشتند: یا رسول الله! معنای تسلیم نسبت به شما را دانستیم که اطاعت محض از شما در تمام برنامه‌های زندگی است، ولی کیفیت صلوات بر شما را نمی‌‏دانیم، رسول خدا(ص) فرمود: بگویید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ عَلی ابْراهیمَ وَ آلِ ابْراهیمَ انَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ.»

سپس امام رضا (ع) در ادامه فرمود: ای مردم! آیا بین شما در زمینه صلوات بر پیامبر خدا و آل او اختلافی هست؟ مأمون گفت: این حقیقتی است که اصلا در آن اختلافی نیست و امت اسلام بر لزوم این صلوات اجماع دارند اما ای فرزند رسول خدا برای صلوات بر آل، غیر از این روایت دلیل واضح و روشنی از قرآن مجید دارید؟ امام(ع) فرمود: آری، از قول خداوند که در قرآن می‏‌فرماید: «یس، وَالقُرَآنِ الْحَکیمِ، انَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلین، عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ» سپس حضرت پرسید: بگویید منظور از «یس» کیست؟ دانشمندان مجلس مأمون گفتند: به طور قطع و بدون شک منظور از یس، حضرت محمد(ص) است و هیچ کسی از امت اسلام در این مسئله تردیدی ندارد.

حضرت(ع) فرمود: خداوند به  پیامبرش حضرت محمد و آل محمد عنایتی کرده که هیچ کس جز با نور عقل و خرد به حقیقت و ذات آن نمی‌‏رسد. خداوند در قرآن به کسی جز انبیا سلام نکرده و در این زمینه فرموده: «سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمینَ» و «سَلامٌ عَلی ابْراهیمَ» و «سَلامٌ عَلی مُوسی‏ وَ هارُونَ» ولی هیچگاه نفرموده: «سَلامٌ عَلی آلِ نوحٍ وَ سَلامٌ عَلی آلِ ابراهیمَ وَ سَلامٌ عَلی آلِ موسی وَ هارُونَ.» اما فقط در مورد یس و آل او فرموده: «سَلامٌ عَلی ال یس» و «آل یاسین» یعنی آل محمد(ص).

از دیگر فایده‌های صلوات برای مخاطبان ما بگویید؟

مؤمنان در حقیقت با دعا و صلوات بر پیامبر(ص) و آل او، دریای مواج و متلاطم رحمت واسعه حق را به جوش و خروش در می‌آورند و به این وسیله، زمینه‌های قرب هرچه بیش‌تر آن حضرت به حق‌تعالی و انعکاس اثر آن قرب در خود، بلکه در همه پدیده‌ها را فراهم می‌آورند، چنان‌که با انداختن سنگ به داخل یک استخرِ لبریز از آب، امواج آب از کانون برخورد آن سنگ به صورت پی‌درپی بر سطح آب ظاهر می‌شود و گستره آن همه فضای روی آب را فرا می‌گیرد و حتی از کناره استخر نیز سرریز می‌شود.

در روایتی پر معنا از پیامبر اکرم(ص) آمده که: «مَنْ صَلَّی عَلَیَّ کُلَّ یُومٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَفِی کُلِّ لَیْلَة ثَلاثَ مَرّاتٍ حُبّاً لِی وَشُوقَاً إلِیَّ کانَ حَقّاً عَلی اللهِ عَزَّ وَجَلَّ أنْ یَغْفِرَ لَه ذُنُوبَه تِلکَ اللیلة وَذلکَ الیومَ» یعنی هر که از روی دوستی نسبت به من، هر روز سه مرتبه و هر شب سه مرتبه صلوات فرستد، خداوند بر خود لازم نموده است که از گناهان آن شب و روز او در گذرد.

هم‌چنین در این بین میتوان به رفع کدورت و نفاق از دل‌ها، به عنوان یکی دیگر از ثمرات «صلوات» نیز اشاره کرد؛ چرا که امام صادق(ع) از قول جدشان رسول خدا(ص) می‌فرماید: «إِرْفَعوا أَصْواتِکم بِالصَّلاةِ عَلَیَّ فَأنَّها تَذْهَبُ بالنِّفاق» صداهای خود را به ذکر صلوات بر من بالا ببرید چرا که چنین صلواتی زنگار نفاق و دو رویی را از آینه دل انسان پاک می‌سازد.

از حضرت امام محمدباقر(ع) نیز روایت شده که فرمود: «اَثقَلُ ما یوضَعُ فی المیزَانِ یَومَ القیامَةِ الصّلاةَ عَلَی مُحَمدٍ وَعَلَی آَهلِ بَیتِهِ.» یعنی سنگین‌ترین چیزی که در روز قیامت کفه‌ ترازوی محاسبه قرار داده می‌شود صلوات بر پیامبر و خاندان اوست.

در پایان و به جهت حسن ختام این گفت و گو روایت دیگری از وجود نازنین حضرت رضا(ع) که پرده از فضیلت بالای ذکر شریف صلوات و جامعیت این ذکر نسبت به دیگر اذکار بر می‌دارد، عرض کنم: «الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ تَعْدِلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ التَّسْبیحَ و التَّهْلیلَ وَ التَّکْبیرَ» یعنی صلوات بر محمد و آل محمد، در پیشگاه خدای عز وجل برابر با اذکار سبحان الله و لا اله الّا الله و الله اکبر است. چه خوب است که همه خود را مقید به این ذکر شریف نماییم و از آثار و فواید دنیوی و اخروی آن خود را بی بهره نسازیم.